Madaxweyne Cigaal Oo U Jawaabay Madaxweyne Biixi 

 

Muddo haatan laga joogo dhowr todobaada ka hor ayey hadal haynteedu ku badatay bulshada dhexdeeda,  jawaab uu ka bixiyey Madaxweynaha Jamhuuriyadda Somaliland Mudane Muuse Biixi Cabdi, su’aal lagu weydiiyey eedaymo uu u jeediyey Madaxweynihii Labaad ee Jamhuuriyadda Somaliland Maxamed X. I Cigaal (AHUN) Sannadkii 2001-dii. 

 

Wakhtigaa waxaan halkan idinku soo gudbinayaa jawaabtii uu ka bixiyey Madax-weynihii hore ee Jamhuuriyadda Somaliland, “Alle ha u naxariistee” M.X.I Cigaal, oo shir-jaraa’id ku qabtay xafiiskiisa Madax-tooyada, taasoo uu kaga hadlaayey xaaladda ergada dhex-dhexaadinaysa, Xukuummada iyo Kooxda salaadiinta Guriga ku jirta” 

 

M/weyne Cigaal wuxuu hadalkiisii ku bilaabay:-  “Shalay qoraalkii (Statement) aan soo saaray si fiican ayaa looga sheegay war-baahinta, wargays’yadeena, iyo BBC daba, hase-ahaatee arin yar baa la balbalaadhiyey oo si kale loo dhigay, oo laga dhigay nimakii dhex-dhexaatinta waday ama odayaasha ahaa khilaaf na dhex-maray, rayiguunbaanu ku kala baydhnay, oo isku kaaya qaban-waayey, oo iyaguna halkoodii ayey ku adkaysteen , anniguna halkaygii, laakiin wax-laf -jab ah oo aanu ku kala tagnay ma jirto.

 

Markaa arrinku halkiisii ayuu noo joogaa, tallo-wanaagii aanu lahaan jirnayna dib-baanu u lahaanaynaa, waanu wada-lahaanaynaa waligayo, carab iyo labadiisa-daan baa isku dhow oo waa ay isqaniinaan, ayey somalidu ku maah-maahdaa.

 

Mudo dheer ayaanu nimankan shir-guddoonku aanu tallo-wadaaga lahayn, oo saddexda Gole aanu talo wanaag ku lahayn, maanta uguma horeyso in rayigayagu kala maan noqdo, maanta wuu soo shaac baxay uun, oo war-baahintii uun baa gaadhay mooyaane, mar la isla aqbalo, oo rayigu meel raga uga wada muuqdo  iyo mar-uu-ragba gees ugala muuqdaba, labadaba waanu lahaan jirnay, laakiin wax sida loo dhigayo kalo go’ah oo ku yimid xidhiidhkii sadexda golle ka dhaxeeyey ama Gudoomada saddexda-golle ku jiray, wax kala go’ah oo ku yimid ma jiro, intaas ayaan ka balan qaaday oo aan idhi.

 

Waxaan fadhiisanayaa gollaha wasiirada, markaa waxaan ka soo saarayaa talaabadii danbe halkii laga qaadi lahaa, sidaad ogtihiin xalay-toole rag odayaal ah oo Alle barkeeyey, oo wadaado ah iyo rag wasiiro ah, ayaa isugu tagay, markaa maantaba waxa aad moodaa, intaan anagaba nalaga dhur-sugin in arinkii waan-waantiisiiba la bilaabay.

 

Madax-weynuhu isagoo hadalkiisii sii wata wuxuu yidhi: – “Anagu shan qodob ayaanu u qornay nimanka meesha sheeganaya, shantaa qodob waxay ahaayeen.

 

Qodobka 1aad:  In aan urur-dhaqameed wax la yidhaahdaa aanu caado u ahayn dalka kana jiri-jirin, haddana milgo u banaani aanu jirin, haddiise odayaasha Madax-dhaqameedka ahi ay yidhaahdaan, waxaan u baahanahay, urur aanu talada dalka aanu kaga dhiibano, Tallo iyo tamarba, waa laga fikiri karaa, oo abuurkiisa laga sasimaayo, laakiin 16-nin oo sida aad ogtihiin sheeganaya wakiil suldaan iyaga oo reerka ay ka socdaan aanu-sul’daanba lahayn, wuxuu ku fadhiyaa meesha wax kale oo aad ogtihiiin 12-kii Sul’daan ee soo jireenka ahaa- ee dalka ayaa baaq soo saaray, oo waliba ragaasi intooda badani afar iyo shan jeer ay ku abtirsadaan Sul’daan Hebel, Sul’daan Hebel oo arinka nimankan ka soo horjeeda oo koox-yar oo  sheegato ahi ma sameyn karto urur-dhaqameed haddii ay yidhaahdaan koox baanu nahay M/dhaqameed ah oo iyagu urur-sameysanayaan anaga aqoonsi noogama baahna.

 

Dalka Dimuquraadiyad baa ka jirta laakiin wax-aanad ahayn ha sheegan haddii aad tidhaahdo annigaa rayigayga dhiibanayaa, cid kuu diidaysaa ma-jirto.

 

Laakiin, hadaad tidhaahdo cigaal-baan u hadlayaa oo rayiga cigaalbaan u bixinayaa dee xaq-uma lihid, markaas ta la isku hayaa waxay tahay, yaad u tahay Madax-dhaqameed ama Urur-dhaqameed haddii guudka la iska saaro oo layidhaahdo Madax-dhaqameed ama Urur-dhaqameed dee markaa inta ka maqan ee diidan ee waliba soo jireenka ah ma madax-dhaqameedkiibaa laga taxaabayaa.

 

Markaa waxa anniga rayigayga ama mabda’aygu yahay urur-dhaqameed haddii la sameynayo, waa inuu yahay mid loo wada dhan yahay, arin cusub-weeye, wax caado dalkeena u ahaan jirtay ma’aha, markaa wax-cusub oo abuurmaya weeye haddii uu cusub yahayna waxaa waa in loo wada dhan-yahay oo dadka magacaa lihi waa inay u wada dhan yahay, oo dadka magacaa lihi waa inay u wada dhan yihiin, 12 ka sul’daan ee aan sheegay ee baaqa soo saaray waxa weheliya rag kaloo dalka dibadiisa  iyo gudihiisa Fax’syo iiga soo diray oo iyaguna xagaa soo jireeno ka ah oo shan nin ah oo iyaguna yidhi, hana-lagu darro liiska raga baaqa soo saaray iyaga ayaanu baaqa la qabnaaye, markaas sidaas baanu M/dhaqameedkaas u leenahay

 

Qodobka 2aad:  Ee ay sheegeen ee ay distoorka ka soo jeediyeen  ee ay yidhaahdeen far’qada-saddexaad ee kooxdu u cuskatay Ururkooda waxa weeye, Qodobka ka hadlaya, in muwaadiniinta Somaliland inay xor-u yihiin inay sameystaan, urur-dhaqameed waxa weeye, waa (Culture Organization) iyagu waxay u qaateen meesha dhaqameed la sheeagaba, in iyaguun la sheegayo, maaha kani iyaga urur-dhaqan waa culture organization, sida fanaaniinta urur ay sameystaan raga gabyaaga ahi ha sameysteen, ama nimanka ruwaayadaha dhigaa hasa-meysteen maaha urur-dhaqameed  meesha ay sheegayaan, markaa waa kaas oo ururkii xirfadayaasha ayaa la sameysan karaa, Ururkii Ganacsiga (Trade-Union) ayaa ku jira qodobkaa, si khalad ah ayey usoo ogaadeen laakiin sida uu yahay waa sidaa.  

 

Qodobka 3aad: ka saddeexaad hore ayaanu uga hadalnay, waxa weeye, Ururka salaadiinta ama cuqaashu, wuxuu sameysmi karaa marka loo dhan yahay, ee dadka magacaa sheegtaa u dhan yihiin, laalkiin haddii in yari sameeysato waa in ay koox isku sheegaan, waa sida xisbiyada oo kale, xisbi-leh anigaa Somaliland oo dhan u wada hadlaa ma jirto ee kolba intii doorashada, siisa ayuu u hadlaa.

 

Qodobka 4aad: Hawsha salaadiinta dee sida aynu ku naqiin dhaqan-keena iyo hab-nololeedkeena, hawsha salaadiintu waxay ku kooban tahay, sidii ay beelihii ay sul’daanka u ahaayeen dantooda, Nabadooda iyo wixii cid kale gaadha, sidii ay ugu talin lahaayeen ee ay u maamuli lahaayeen arinkooda ayey leeyihiin.

 

Qodobka 5aad:  Go’aankoodii shirkooda ee ay yidhaahdeen, xisbi lama furi karo, kii la-furayaana waa in laga noqdaa oo afartan-cisho lagu baa’biiyaa,  doorashooyinkana ha la iska dhaafo oo shir-beeleed ha laqabto, Qodobkaana waa in lagu noqdaa, waayo, Dastuurkeenii ayuu boqolkiiba 97% aynu ku taageernay, ayuu duminayaa, 

 

Isagoo qodobkaa sii shar-xaya, waxaa uu yidhi; – Annagu shantaa qodob ayaanu u dirnay nimankaa, maanta, nimankii culimada ahaa ayaa qaaday iyagii ayey u geynayaan, jawaabtii ayaanu ka sugaynaa 10: 00 subaxnimo ayey balansanaayeen.

 

Shantaa qodob hadday soo saxeexaan oo ay yidhaahdaan waanu aqbalnay, dee arinkii waa dhamaaday, fidnadiina wey soo afjarmaysaa, ana u awali-maayo oo dhan maayo haddii ay aqbali waayaan waxaas iyo waxaas ayaanu yeelaynaa, waxay noqonaysaa tadiib iyo hadal aan meesha ku jirin, nimankii sidaas ayaan u diray culimadiina waa ay qaadeen, isla-xalay ayey u geeyeen si ay u akhristaan, maanta wixii ay is odhanayaan, ha is yidhaahdaan, markaa iyagii ayaanu jawaab ka sugaynaa.

 

Annagu waxaanu leenahay haddii ay intaas yeelaan oo war-qadaas soo saxeexaan xagayaga fidnanimo kama jirto, Nabigu (SCW) waxaanu yidhi:- fidnadu waa hurudaaye wixii toosiya Illaahay ha naclado, markaas annagu sidaas ayaanu qabnaa markaa fidno doon-manihin.

 

Waxaan ku soo khatimayaa, shacbiga Hargeisa, Buroa, Berbera, Laascaanood, Ceerigaabo, Boorama, lixda-Gobol oo dhanba, waxaan keeyahay waxoogaagii shalay aan yara cawday, ee aan fagadh-fagadh ka siiyey, dadkii wixii qaranka nasteex u ahaayow maxaad la hurudaan, haddaan annigu shalay idhi; in maanta laga banaan baxay ama laga jawaabay, dadka aad baan ugu mahad naqayaa, waxaan leeyahay hala dhowro waxoogaa fidno raba ayaa idinku dhex-dhumanayee, oo wax tuu-rtuuraya oo mabda aad wadaan ka soo horjeeda aqlabiyadiinu boqolkiiba (97%) ayey ahayd, saddexdii dhinaa ayaa idinku dhex-dhuumanaya, aad baad u  mahadsan tihiin, shacbiga Somaliland iyo qaranka Somaliland.

 

Ninbaa shalay laga sheegayey oo halkan is baac-baacinaayey oo hadal uu ka dhigayo in uu aniga iila  jeedo, laakiin aanu aniga iila jeedine, saaxiibadii oo baryahan ka shakisnaa ayuu ku raali-galinaayey, oo taqo kaga doonaayey, wuxuu yidhi;- yuu isku halaynayaa?

 

Sagaashan iyo Todobadaa 97% ayaan muusow isku halaynayaa, qabiil isku halayn maayo, cid kalana isku halayn mayo, horena iskuma kaan halayn ee 97%  Qaranka Somaliland ayaan isku halaynayaa.

 

Qoraa/ Maxamed Faarax Qoti